يكى از ســؤالاتى كه درباره واقعه غدير خم ذهن بســيارى را به خود مشغول كرده و گاهى هم از آن سوء استفاده مى شود، اين است كه با وجود انبوه حاضران در غدير خم چرا بعد از پيامبربه فرمان او در غدير توجه نشد؟ چه بسا كسانی در مواجهه با اين پرسش چنين نتيجه بگيرند كه يا آمار بالاى حاضران در غدير اشــتباه است يا انتصاب على علیه السلام به مقام ولايت دروغ است و اين دو قابل جمع نيستند. كسانی كه چنين نگاهی به ماجرای غدير دارند، در ذهن خود پيشاپيش نوعی تقدس را نسبت به صحابه پيامبر مفروض گرفته اند؛ به اين معنا كــه اگــر واقعاً اين جمع كثير از صحابه در روز غدير حاضر بودند و اگر واقعاً پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم على علیه السلام را به عنوان جانشين خود معرفى كرده بود، محال بود اصحاب او پس از وفاتش با فرمان او مخالفت كنند.
اين نوشتاردر پی آن است كه با توجه به سوره مائده، به طور خلاصه بستر اعتقادى اطرافيان پيامبر را در آن مقطع زمانى مورد بررســى قرار دهد و نهايتاً بدانجا برســد كه نشــان دهد حضور جمع كثيری از مردم در روز غدير، منافاتی با نافرمانی از پيامبر ندارد؛ بلكه برعكس، جو اعتقادى ميان اصحاب بســيار نگران كننده بوده و آنان آنچنان كه بايد و شــايد مطيع دستورات پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم نبوده اند و اكثريت جامعه در مسير نفاق با مسلمانان و همكارى با دشمنان اسلام و پيامبر قرار داشتند.
قرآن اگرچه دربرگيرنده قصه هاى فراوانى اســت، اماهرگز نمى توان به آن كتاب قصه گفت چون هرگز از ويژگى هاى يک كتاب قصه تبعيت نمى كند؛ تكه هاى مختلف يک قصه را به بيان هاى مختلف در جای جاى قرآن مى توان يافت، اما چرا؟ راز اين نكته را بايد در تناســب آيات با زمان و مكان نزول آن ها جستوجو كرد؛ به عبارت ديگر، گرچه آيات قرآن محدود به زمان و مكان خاصى نيستند، اما بى ارتباط به زمان و مكان نزول نيز نيستند. از اين رو اگر زمان و مكان نزول آيات قرآن را بدانيم، اين آيات مى توانند نكات مهمى را بازگو كنند.
درباره زمان نزول آيات سوره مائده چند نظر وجود دارد. قدر مشترک اين نظرها آن است كه اين ســوره در اواخر عمر پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم و مشــخصاً در دو ماه آخر عمر شريفشان نازل شده؛ بنابراين مى تواند مبناى مناسبى براى بررسى وضعيت اعتقادى مسلمين در روزهاى پايانى عمر پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم باشد. به نظر راقم اين سطور تک تک آيات اين سوره، مستقيم ياغير مستقيم، به دنبال ترســيم چهره اعتقادى مسلمين در اين روزهاســت. بررسى همه آيات اين سوره با چنين نگاهى مجال گسترده اى مى طلبد ولى ارائه نمونه هايى از آن خالى از لطف نخواهد بود.
نویسنده: مسعود شکوهی (عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق)
