پیش درآمد
تفســير نادرســت مفاهيم دينى كه ناشى ازعواملى چون بدفهمى ياغرض ورزى اســت، مشكلات و خطراتى جدى بر جامعه دينداران تحميل مى كند. براى جلوگيرى از آسيب اعتقادى در اجتماع دينى، قبل از هر چيز نيازمند فهم صحيح مفاهيم دينى مى باشيم. در اين راستا ابتدايى ترين و صحيح ترين اقدام، رجوع به منابع اصيل دين (كتاب و سنت) است.
در برخورد با ِ مشكل انكار امامت يا تحريف معناى حقيقى آن نيز مراجعه به متون وحيانى، اولين و ضرورى ترين اقدام به نظر مى رســد. اينكه امام كيست؟ مقام و اوصاف اختصاصى امام چيست؟ ما در قبال وى چه وظيفه اى داريم؟ و سؤالاتى از اين قبيل، جز با تبيين دقيق آيات و روايات مربوط به اين موضوع، پاسخ صحيح داده نمى شوند. در مواردى مشــاهده شــده كه با ارايه برداشت ها و قرائت هاى جديدو خودساخته از مفهوم امامت، قلب ماهيتى در چيستى اين مقام به وجود آمده؛ مثلا تفسير مقام امامت به يک مقام باطنى و محدودكردن آن به ارتباطات شــخصى، تفســيرى اســت كه نه تنها دليل شرعى معتبرى ندارد، بلكه ـ به عكس ـ با بسيارى از نصوص و آموزه هاى متقن شيعى مغايرت دارد.
از منظر روايات شيعه، امامت مقام رفيعى است كه خداوند به بندگان خاص خود اعطا كرده
و ركن اصلى اين مقام را « فرض الطاعة» تشــكيل مى دهد؛ يعنى علاوه بر جنبه الوهى و اعطاى مقام امامت از سوى خداوند، آنچه مردم با آن مواجه اند، شكل تعامل آنان در قبال امام است كه همان تبعيت و اطاعت مطلق نسبت به امام مى باشد. اين وجوب الهى، گستره تمامى اعتقادات، افعال و گفتار آدميان را شامل مى شود؛ اطاعتى كه در آن چند و چون وجود ندارد و مأموم به حجيت افعال،گفتار، اوامر و نواهى امام در همه زمينه ها معتقداست. معنای مذكور از طرق متعددى قابل وصول است. ما در اين نوشتار اين مسأله را از منظر خطابه غدير و با تكيه بر فراز «من كنت مولاه فعلى مولاه» بررسى مى كنيم.
متن خطابه غدير كه اينک در دســت ماســت، حاوى نكات بسيار مهم اعتقادى مى باشد. البته در طول تاريخ دانشمندان شيعى به طورعمده به يک قسمت خاص از اين خطابه توجه بيشــترى داشــته اند و آن همان فراز «من كنت مولاه فعلى مولاه» است كه اهل سنت نيز كمتر در سند آن خدشه كرده اند. اين امر، اما نبايدموجب بى مهرى نسبت به فرازهاى ديگر آن شــود. آنچه در مقام تبيين آنيم اين اســت كه رســول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در معرفى مقام امامت از افتراض طاعت سخن به ميان آورده و ركن اين مقام را حق وجوب تبعيت معرفى نموده اند. اين وجوب نيز از سوى خداوند بوده و متعلق اين امر الاهى،همه انسان ها هستند. چنانكه خواهيم ديد در خطابه غدير كه براى بيان و تشــريح مقام امامت طراحى شده، بارها از اين مقام به شكل هاى مختلفى ياد مى شود؛ گويى گوهر و حقيقت امامت همان مقام «افتراض الطاعة» است. در ادامه، محتواى خطابه غدير را در دو بخش مورد بررسى قرار مى دهيم؛ ابتدا حديث غدير را كه در اين خطابه آمده به صورت مجزا بررســى مى كنيم و ســپس ساير اجزا و فرازهاى ديگر را بررسى مى نماييم. قابل ذكر است كه بررسى دلالت حديث غدير از اين جهت كه در طول زمان مورد استناد شيعه در اثبات امامت اميرالمؤمنين علیه السلام بوده ، نيازمند دقت و إمعان نظر بيشترى است.
نویسنده: علیرضا فرج پور
